1579 Abraham Ortelius, Graeciae Universae Secundum Hodiernum Situm Neoterica Descriptio, Antwerp 1579

Abraham Ortelius, Graeciae Universae Secundum, Antwerp 1579

Abraham Ortelius, Άθως και Λήμνος (Graeciae Universae Secundum, Antwerp 1579)

Διακοσμητικός χάρτης της Ελλάδας και των γύρω νησιών και των όμορων περιοχών, από το Theatrum του Ortelius, βασισμένος στο έργο του Giacomo Gastaldi.

Ο χάρτης του Αβραάμ Ορτέλιου "Graeciae Universae Secundum Hodiernum Situm Neoterica Descriptio" προσφέρει μια ενδιαφέρουσα ματιά στις χαρτογραφικές πρακτικές του τέλους του 16ου αιώνα. Ο τίτλος μεταφράζεται ως "Μια σύγχρονη περιγραφή όλης της Ελλάδας σύμφωνα με την παρούσα κατάστασή της", αποκαλύπτοντας την πρόθεση του Ορτέλιους να απεικονίσει την Ελλάδα όχι ως ένα αρχαίο βασίλειο της μυθολογίας και της ιστορίας, αλλά ως έναν πραγματικό, απτό τόπο του σύγχρονου κόσμου του.

Τοποθετημένος σε εντυπωσιακή κλίμακα, ο χάρτης είναι μια λεπτομερής εξερεύνηση του εδάφους και της τοπογραφίας της Ελλάδας. Τα όρια είναι προσεκτικά οριοθετημένα, με τα αμέτρητα νησιά της να διανθίζουν το λαμπερό γαλάζιο των γύρω θαλασσών. Η ηπειρωτική χώρα, με τις χερσονήσους και τα περιγράμματά της, αναπαρίσταται σχολαστικά, αποτυπώνοντας την τραχύτητα του τοπίου με ακριβείς αλλά και λεπτές πινελιές.

Σημαντικές πόλεις, είτε πρόκειται για ένα γνωστό κέντρο όπως η Αθήνα ή η Σπάρτη είτε για μια λιγότερο γνωστή κωμόπολη, σημειώνονται ευδιάκριτα. Τα ποτάμια, που διασχίζουν τα εδάφη, αναπαρίστανται με κυματιστές γραμμές, ενώ οι λίμνες απεικονίζονται ως υδάτινες εκτάσεις που βρίσκονται μέσα στο έδαφος. Τα βουνά υψώνονται με απαλές, στρογγυλεμένες γραμμές, δίνοντας μια αίσθηση των ποικίλων υψομέτρων που χαρακτηρίζουν τη γεωγραφία της Ελλάδας. Κάθε δάσος απεικονίζεται με σύμβολα που μοιάζουν με δέντρα και είναι χρωματισμένα με πράσινο χρώμα, προσθέτοντας ένα βάθος υφής στη συνολική αναπαράσταση.

Όλες αυτές οι λεπτομέρειες συνδυάζονται για να δημιουργήσουν μια αίσθηση του τόπου, μια αναπαράσταση της Ελλάδας ως έθνους πόλεων, φυσικών τοπίων και θαλάσσιων διαδρομών.

Ο χάρτης κοσμείται από ένα μεγάλο ιστιοφόρο, παγωμένο στη μέση του ταξιδιού στον κόλπο της Βενετίας. Αυτό το καλλιτεχνικό στοιχείο αποτελεί μια αναφορά στη σημαντική θαλάσσια εξερεύνηση και το θαλάσσιο εμπόριο της εποχής, συνδέοντας τη σύγχρονη πραγματικότητα της Ελλάδας με την ιστορική της ταυτότητα ως ναυτικό έθνος.

Το Theatrum Orbis Terrarum

Το Theatrum Orbis Terrarum (ή "Θέατρο του Κόσμου") του Ορτέλιου θεωρείται ευρέως ως ο πρώτος σύγχρονος άτλας, πράγμα που σημαίνει ότι πρόκειται για το πρώτο δημοσιευμένο σύνολο ομοιόμορφων χαρτών με υποστηρικτικό κείμενο που συγκεντρώθηκε σε μορφή βιβλίου. Υπήρχαν και προηγούμενες συλλογές δεμένων χαρτών, όπως για παράδειγμα οι ιταλικοί άτλαντες Lafreri, αλλά επρόκειτο για σύνολα χαρτών που επιλέχθηκαν και δέθηκαν κατά παραγγελία. Το Theatrum, αντίθετα, ήταν η καλύτερη διαθέσιμη σύνοψη των χαρτογραφικών γνώσεων του 16ου αιώνα, καλύπτοντας μεγάλο μέρος της εξερεύνησης του κόσμου τον αιώνα που ακολούθησε την ανακάλυψη της Αμερικής. 

Ο άτλαντας εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1570 στην Αμβέρσα. Ο άτλαντας του Ορτέλιου ξεπέρασε τους μεταγενέστερους ανταγωνιστικούς άτλαντες άλλων χαρτογραφικών φωστήρων, όπως οι οικογένειες De Jode και Mercator. Η ευρεία απήχηση του έργου αποδεικνύεται από το πλήθος των γλωσσών στις οποίες εμφανίστηκε ο άτλαντας: εκτός από τα λατινικά, ο άτλαντας δημοσιεύτηκε με κείμενο στα ολλανδικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά και αγγλικά. Μεταξύ του 1570 και του 1612 εκδόθηκαν τουλάχιστον 31 εκδόσεις του άτλαντα σε επτά γλώσσες. Οι εκδόσεις αυξήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, με την πρώτη έκδοση να έχει 70 χάρτες σε 53 φύλλα και την έκδοση του 1612 να έχει 167.

Την εποχή της έκδοσής του, το Theatrum ήταν το πιο ακριβό βιβλίο που παρήχθη ποτέ. Ο Ορτέλιος δημιούργησε όλους τους χάρτες προσωπικά, σχεδιάζοντας με το χέρι τα πρόχειρα σκίτσα. Τα σχέδια αυτά ερμηνεύτηκαν στη συνέχεια σε εκτυπώσεις από τους χαράκτες του Frans Hogenberg, Ambrosius Arsenius και Ferdinand Arsenius. 

Μετά τον θάνατο του Ορτέλιους το 1598, οι χάλκινες πλάκες για τον άτλαντά του πέρασαν στους κληρονόμους του. Αυτοί, με τη σειρά τους, πούλησαν τη συλλογή στον Jan Baptist Vrients (1522-1612) το 1601. Ο Vrients πρόσθεσε νέους χάρτες και δημοσίευσε τον άτλαντα μέχρι τον θάνατό του το 1612. Στη συνέχεια, η χήρα του Vrients πούλησε τις πλάκες στους αδελφούς Moretus, οι οποίοι ήταν οι διάδοχοι του Christoffel Plantin. Πρόσφατες έρευνες έφεραν στο φως δείγματα του άτλαντα με χάρτες που χρονολογούνται μέχρι το 1640.

Πηγή: BLR Antique Maps