Άθως και Λήμνος. Η χιλιόχρονη σχέση τους

 Άθως και Λήμνος. Η χιλιόχρονη σχέση τους

Tα νησιά του Βορείου Aιγαίου αποτελούν, από τα βυζαντινά χρόνια, καίριο ζωτικό χώρο των μονών του Aγίου Όρους. Eιδικότερα η Λήμνος, το μεγαλύτερο νησί του Βορείου Aιγαίου, που απέχει από τη χερσόνησο του Άθω μόλις 57 χιλιόμετρα, με αναπτυγμένη γεωργία και κτηνοτροφία πολύ νωρίς, ήδη από τους μεσαιωνικούς χρόνους, συνδέθηκε με τον Άθω. Aγιορειτικά μετόχια μνημονεύονται από τον 10ο αιώνα.

Ήδη μέσα στον 13ο αιώνα τα περισσότερα αγιορειτικά μοναστήρια κατέχουν εξαιρετικά εκτεταμένες ιδιοκτησίες, ελέγχοντας τον οικονομικό και κατ’ επέκταση τον κοινωνικό βίο του νησιού. Αναφέρονται ενδεικτικά οι μονές: Μεγίστης Λαύρας, Βατοπαιδίου, Ιβήρων, Διονυσίου, Κουτλουμουσίου, Παντοκράτορος, Δοχειαρίου, Καρακάλλου, Φιλοθέου, Σιμωνόπετρας, Αγίου Παύλου, Ξενοφώντος, Αγίου Παντελεήμονος και Κωνσταμονίτου.

Μετά την πτώση της βυζαντινής πρωτεύουσας, η Λήμνος παραδόθηκε το 1456 από τους κατοίκους της ειρηνικά στους Οθωμανούς αποφεύγοντας άσκοπες δηώσεις και καταστροφές. Παρά τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης, οι μονές όχι μόνο διατήρησαν αλλά πολλές φορές και αύξησαν την παρουσία στο νησί. Η απώλεια μάλιστα άλλων προσοδοφόρων μετοχίων στη Μακεδονία κατέστησε τη Λήμνο, κατά την περίοδο αυτή, ακόμη σημαντικότερο ζωτικό οικονομικό χώρο για τον Άθω.

H εκ μέρους των μονών συστηματικοποίηση των γεωργικών καλλιεργειών (ειδικότερα της αμπελοκαλλιέργειας) και της κτηνοτροφίας είχαν ως αποτέλεσμα την οικονομική ανάπτυξη, τη συγκράτηση των χριστιανικών πληθυσμών, αλλά και περαιτέρω τη δημογραφική ανάκαμψη.

Η συνεχής, αδιάκοπη και πληθωρική παρουσία των αθωνικών μονών στο νησί από τον 10ο ώς τον 20ό αιώνα και η στρατηγική σημασία του για τον Άθω αποτυπώνεται ανάγλυφα στα αρχεία και τις βιβλιοθήκες των αθωνικών μονών. Πάσης φύσεως βυζαντινά, μεταβυζαντινά, ελληνόγλωσσα, τουρκικά και ακόμη λατινικά έγγραφα από την περίοδο της Λατινοκρατίας, καθιστούν τη Λήμνο έναν από τους σπάνιους τόπους της ελληνικής επικράτειας για τον οποίο διαθέτουμε αδιάσπαστες και πολυπληθείς ιστορικές μαρτυρίες. Η συγκέντρωση, ταξινόμηση και καταγραφή των μαρτυριών αυτών ανασυνθέτουν με τον πλέον πειστικό τρόπο τον κοινωνικό, οικονομικό και πνευματικό βίο του νησιού για μία χιλιετία.

Επιπλέον, η μακρά αθωνική παρουσία, άφησε σημαντικά κατάλοιπα υλικού πολιτισμού (ναούς, παρεκκλήσια, οχυρωματικούς πύργους, κινητά αντικείμενα τέχνης), τα οποία, μετά τις απαλλοτριώσεις του 20ού αιώνα, είτε μεταφέρθηκαν στις αθωνικές μονές, είτε παρέμειναν στο νησί ως αδιάψευστοι μάρτυρες της αθωνικής πολιτισμικής παρουσίας, που παραμένει έντονη ώς τις μέρες μας.