-1.jpg)
Έγγραφα της μονής Ιβήρων σχετικά με τη Λήμνο
Στην έκδοση των βυζαντινών εγγράφων της μονής Ιβήρων (J. Lefort e.a., Actes d'Iviron I-IV, Παρίσι 1985-1995) περιλαμβάνονται τρία έγγραφα που αναφέρονται στις κτήσεις της Λήμνου.
• Στο πρώτο, αρ. 6 (984), γίνεται αναφορά κυρίως στα οφέλη που αποκόμισε η Μεγίστη Λαύρα από τη μεσολάβηση του Ιωάννη Ίβηρα για να λάβει τη νήσο των Νέων (Άγιο Ευστράτιο) και έσοδα από τη Λήμνο.
• Στο δεύτερο, αρ. 11 (996), περιγράφεται η δωρεά ενός Ζαχαρία, ο οποίος προσφέρει στον Ιωάννη τον Ίβηρα τα κτήματά του στη Λήμνο, στην ενορία των Οφελίων.
• Και στο τρίτο, αρ. 99 (μεταξύ 1430 -1448), περιγράφεται το αίτημα των Ιβηριτών προς τον Δημήτριο Παλαιολόγο, προκειμένου να αυξήσουν την περιουσία τους στη Λήμνο, στην οποία κατείχαν μόνο δύο ζευγάρια καλλιεργήσιμης γης κοντά στο Κοντοβράκι –επρόκειτο για δωρεά, η οποία είχε επιβεβαιωθεί με διάταγμα του αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄– λαμβάνοντας γη έκτασης περίπου 1.500 μοδίων (6 ζευγάρια). Η περιοχή βρισκόταν νότια από το μετόχι της Αγίου Παύλου και της Διονυσίου. Η τύχη του μετοχίου είναι άγνωστη, αλλά φαίνεται ότι είχε απολεσθεί πριν από την έλευση των Οθωμανών.
Σχετικά με την ιστορία των ιβηριτικών κτήσεων στη Λήμνο βρίσκουμε πληροφορίες επίσης και στα αρχεία της Σιμωνόπτερας. Το 1588 εκτάσεις της μονής Σιμωνόπετρας στη Λήμνο πωλήθηκαν σε μουσουλμάνο της Μύρινας έναντι 88.000 άσπρων, οι οποίες εκτάσεις φαίνεται να καταλήγουν τον 17ο αιώνα στη μονή Ιβήρων. Κατά το 1797 η Σιμωνόπετρα έδειξε έντονο ενδιαφέρον για την πλήρη ανάκτηση των παλαιών κτήσεών της. Για τον σκοπό αυτόν ξεκίνησε δικαστικό αγώνα με τη μονή Ιβήρων, ο οποίος κατέληξε σε δικαίωση της Σιμωνόπετρας από την πολιτική εξουσία, με βάση κυρίως τη μεγάλη νομική ισχύ του βακουφναμέ της (1569), όπου καταγραφόταν το τσιφλίκι Τρύγη. Στη διένεξη είχε αναμιχθεί και το Πατριαρχείο, το οποίο τελικά αποδέχθηκε ότι το μετόχι της Τρύγης ανήκε οριστικά στους Σιμωνοπετρίτες, αφού επήλθε συμβιβασμός των δύο μονών. Για τα δύο πατριαρχικά έγγραφα που αρχικά δικαίωναν την Ιβήρων και στη συνέχεια τη Σιμωνόπετρα, βλ. Δ. Βαμβακάς, Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας. Κατάλογος του Αρχείου, Αθήνα 1985, σ. 120-121 (αρ. 14 και 15)).
Αναλυτική περιγραφή των εγγράφων:
Αρ. 6 (Actes d'Iviron I, σ. 135-140 + πίν. XXV, XXVI)
Πράξη δωρεάς, 984
Ο Αθανάσιος, ηγούμενος της Λαύρας, δωρίζει στον Ιωάννη τον Ίβηρα, ηγούμενο της Λαύρας του Κλήμεντος, ένα χρυσόβουλλο, το οποίο είχε χορηγηθεί στη Λαύρα από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β´ σχετικό με φορολογική απαλλαγή για πλοίο έξι χιλιάδων μοδίων.
Εξ αφορμής της δωρεάς αυτής, ο άγιος Αθανάσιος αναφέρεται στις ευεργεσίες που έλαβε η μονή του με τη μεσολάβηση του Ιωάννη του Ίβηρα. Μεταξύ αυτών αναφέρεται στο χρυσόβουλλο με το οποίο χορηγήθηκε στη Λαύρα φορολογική πρόσοδος (σολέμνιο) 244 νομισμάτων από τα εισοδήματα του νησιού της Λήμνου, την οποία πρόσοδο η Λαύρα εξακολουθεί να λαμβάνει κάθε χρόνο. Επίσης αναφέρεται και σε άλλο χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Βασίλειου Β´, ο οποίος δώρισε στον Ιωάννη τη νήσο των Νέων (Άγιος Ευστράτιος) και ο Ιωάννης, με τη σειρά του, την παραχώρησε στη Λαύρα του Αθανασίου.
Αρ. 11 (Actes d'Iviron I, σ. 172-175 + πίν. XXV, XXVI)
Πράξη δωρεάς, 996
Ο Ζαχαρίας δωρίζει στον Ιωάννη τον Ίβηρα και στη λαύρα του τα κτήματα που είχε στη Λήμνο, στην ενορία των Ομφαλίων.
Ο Ζαχαρίας, γιος του Μιχαήλ, πρώην μανδάτωρ, θέτει οικειοθελώς την παρούσα έγγραφον ασφάλεια, χαριστικής έχουσαν τύπον, ως δωρεά υπέρ του πνευματικού του πατέρα Ιωάννη του Ίβηρα και των διαδόχων του (στ. 2-8). Ο Ιωάννης ο Ίβηρας ήταν τόσο συμπονετικός και γενναιόδωρος προς τον Ζαχαρία, ώστε συμφώνησε να δεχτεί τον γιο του Βάρδα, με το όνομα Ακάκιο μοναχό στη λαύρα του και να δώσει στον Ζαχαρία, μεταξύ άλλων ευεργεσιών, τριάντα νομίσματα (στ. 8-12). Με τη σειρά του, ο Ζαχαρίας έδωσε στον Ιωάννη τον Ίβηρα και στη λαύρα του όλη την περιουσία που κατείχε στο νησί της Λήμνου, στην ενορία των Ομφαλίων: ένα αγρόκτημα (οικοστάσιον), δέκα σπίτια, έναν μύλο (μυλοστάσιον), τέσσερα πιθάρια που το καθένα χωρούσε πεντακόσια τετάρτια, έναν αμπελώνα είκοσι πλίνθια, δύο χιλιάδες μόδια καλλιεργήσιμης γης και βοσκοτόπων, τρεις ομάδες βοδιών, δύο αγελάδες και δύο γαϊδούρια. Ο Ιωάννης ο Ίβηρας θα έχει πλήρη κυριότητα επί των αγαθών αυτών και θα καταβάλλει κάθε χρόνο τον φόρο γι' αυτά στις φορολογικές αρχές (στ. 12-20).
Αρ. 99 (Actes d'Iviron IV, σ. 165-169 + πίν. XXXVI)
Η μονή Ιβήρων αποκτά επιπλέον γη στη Λήμνο, μεταξύ 1430 -1448
Η μονή των Ιβήρων δεν διέθετε, σε αντίθεση με όλες τις άλλες αθωνικές μονές, μετόχι στη Λήμνο για να καλύπτει τις ανάγκες των μοναχών. Διέθετε μόνο ένα κομμάτι γης δύο ζευγαρίων, κοντά στο χωριό του Κοντοβράκη, δώρο από τον Κόμη (;) του Κοτάβου, το οποίο κατείχε δυνάμει διαταγής του αυτοκράτορα Ιωάννη Η', αλλά το οποίο δεν επαρκούσε για το προβλεπόμενο όργωμα (στ. 1-5). Οι ιερομόναχοι των Ιβήρων -ο προηγούμενος Ιωακείμ και ο εκκλησιάρχης Κάλλιστος- παρουσιάστηκαν στον δεσπότη Δημήτριο Παλαιολόγο και ζήτησαν γη έξι ζευγαρίων κοντά στο ίδιο χωριό του Κοντοβράκη, για να την ενώσουν με εκείνη που η μονή ήδη κατείχε, ώστε όλη η γη τους να κάνει 8 ζευγάρια. Υποσχέθηκαν να ξαναχτίσουν τον παλαιόπυργο του αείμνηστου Μειζομμάτη κοντά στου Κοντοβράκη, να εγκαταστήσουν παροίκους που θα έφερναν από την ενδοχώρα (της στερεᾶς), και να σχηματίσουν μετόχι για να πορίζονται τα προς ζωάρκειαν (στ. 5-9). Συμφωνώντας ευνοϊκά με το αίτημά τους, ο δεσπότης έδωσε στη μονή Ιβήρων, με αργυρόβουλλο, 6 ζευγάρια γης, που είχαν ληφθεί από εκείνη των προηγούμενων κατόχων, του Λατίνου Ταρχανιώτη και της χήρας τού Μαρουλιάνου (στ. 9-12).
Το μοναστήρι έθεσε στην κατοχή του όλη αυτή τη γη, η οποία περιγράφεται λεπτομερώς ως εξής:
1) Έκταση 770 μοδίων. Αναφέρονται: ένας πύργος, το όριο [της ιδιοκτησίας] της μονής Διονυσίου, ο αρχαίος αμπελώνας (παλαιάμπελο) του Λημνίου και το εξωάμπελον του Μαρουλιάνου, το μονοπάτι προς τη Ζερβάδα (στ. 12-17).
2) Ως άλλες εκτάσεις, ετέρα γη, αναφέρονται: το εσωθύριο του Κακαγγαία, τα χωράφια των κατοίκων της Ζερβάδας (των Ζερβαδηνών), ο δρόμος από του Κοντοβράκη προς τη Ζερβάδα, εκείνος από του Κουρούνη προς του Κοντοβράκη. Στην οριοθέτηση περιλαμβάνονται ο οπωρώνας του Κακαγγαία και το εσωθύριο [του ίδιου; ], τα σπίτια του Μαρουλιάνου και του Ταρχανιώτη, αλλά όχι αυτά του Γεωργίου Λάσκαρη και του Μιχαήλ και η αυλή τους. Εντός της οριοθέτησης είναι επίσης το χωράφι του Καλοβούζη, το οποίο η μονή πρέπει να ανταλλάξει με [χωράφι] ίσης έκτασης που βρίσκεται αλλού (στ. 17-23).
3) Αναφέρονται [άλλα κτήματα], εκ των οποίων το ένα είναι 105 μοδίων και το άλλο 110 μοδίων, του Βεργή και το όριο της ιδιοκτησίας των μοναχών της μονής του Αγίου Παύλου (στ. 24-28).
4) Άλλα χωράφια, εκ των οποίων το ένα έχει τα δικά του όρια. Τέλος αναφέρονται: [η ιδιοκτησία του] Πυτάρη, η Ατσική, το ρυάκι του Πυλωρυγίου, το όρος του Βορέως (στ. 28-35). [Το τέλος του εγγράφου λείπει].
Σημειώσεις σχετικά με τις τοποθεσίες που αναφέρονται:
• Το χωριό του Κοντοβράκη (στ. 4, 7, 19, 20) παρέμεινε ως οικισμός του δήμου Αγίου Δημητρίου, στον βορειοδυτικό τομέα της Λήμνου. Το όνομά του διατηρείται: το Κοντοβράκιον έγινε Αγία Ειρήνη το 1950. Τα κτήματα της Διονυσίου κοντά στο Κοντοβράκη (στ. 13, 14), βόρεια αυτών της Ιβήρων, μαρτυρούνται το 1430 (βλ. Actes de Dionysiou, αρ. 25, σ. 138-140 και σχέδια 2, 3).
• Η τοποθεσία Λιμνίου (στ. 14) είναι τοπωνύμιο που αναφέρεται στο Actes de Dionysiou αρ. 25, στ. 22,23.
• Το χωριό Ζερβάδα (στ. 15, 19) καθώς και των Ζερβαδηνών (στ. 19) χάθηκε, αλλά το τοπωνύμιο διατηρήθηκε, ως Τσορβάδες, 1 χλμ. δυτικά από το Κοντοβράκι (βλ. J. Haldon, Limnos, Monastic Holdings and the Byzantine State: ca. 1261- 1453, στο: Continuity and Change in Late Byzantine and Early Ottoman State, Washington D.C. 1986, έναντι της σ. 188).
• Το τοπωνύμιο Κουρούνη (στ. 20) παραμένει ως οικισμός του δήμου Αγίου Δημητρίου, 2 χλμ. νοτιοδυτικά του Κοντοβράκι.
• Τα κτήματα του Αγίου Παύλου (στ. 25, 26) αναφέρονται σε πράξη του απογραφέα Ιωάννη Παλαιολόγου, επικυρωμένη από τον μητροπολίτη Διονύσιο το 1463 (έκδ. Ευλόγιος Αγιοπαυλίτης, Νέα Εποχή 1, 1925, σ. 765-766). Τη χρονιά εκείνη η μονή Αγίου Παύλου κατείχε, μεταξύ άλλων, κτήματα στο χωριό Βουνεάδες που βρισκόταν, σύμφωνα με την οριοθέτηση του εγγράφου, στα βόρεια από το Κοντοβράκι, καθώς και ακίνητα στα βορειοδυτικά τους.
• Το χωριό Ατσική (στ. 29) (βλ. Actes de Dionysiou, αρ. 25, στ. 5) υπάρχει και βρίσκεται περίπου 3 χλμ. ανατολικά - βορειοανατολικά από το Κοντοβράκι.
• Το όρος Βορέως είναι άγνωστο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου