Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και η διαμονή του στη Λήμνο

Η διαμονή και η θαυματουργία του αγιορείτη αγίου Γρηγορίου Παλαμά στη Λήμνο (1347)

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη. Μετά από λαμπρές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης όπου σπούδασε γραμματική, ρητορική, φυσική, λογική, επέλεξε να ακολουθήσει τη μοναχική πολιτεία (1316). Πνευματικοί του καθοδηγητές υπήρξαν ο Θεόληπτος Φιλαδελφείας, ο ησυχαστής Νικόδημος και ο Γρηγόριος Βυζάντιος. Αρχικά αναχώρησε στο Παπίκιον Όρος, αλλά σύντομα μετέβη στο Άγιον Όρος Άθω, όπου εμόνασε, αρχικά, κοντά στη μονή Βατοπαιδίου και στη συνέχεια στη Μεγίστη Λαύρα. Μετά από τρία χρόνια αποσύρθηκε στη σκήτη της Γλωσσίας (σημερινή Προβάτα). Το 1326 χειροτονήθηκε ιερέας στη Θεσσαλονίκη και συνεχίζει τη μοναχική του πολιτεία κοντά στη Βέροια, σε απόκρημνο μέρος, επάνω από τον Αλιάκμονα. Επιστρέφει στο Άγιον Όρος, στο κελλί του Αγίου Σάββα, έξω από τη Μεγίστη Λαύρα. Το 1335 ορίζεται ηγούμενος της μονής Εσφιγμένου. Το 1337 ο μοναχός Βαρλαάμ από την Καλαβρία, πρεσβεύοντας ότι η γνώση του Θεού είναι δυνατή δια της συλλογιστικής και όχι αποτέλεσμα άσκησης και προσευχής, κατηγόρησε τους αγιορείτες μοναχούς ως αιρετικούς, καθότι αυτοί ακολουθούσαν την ησυχαστική μέθοδο προσευχής δια της επικλήσεως του ονόματος του Ιησού. Έτσι οι Αγιορείτες βρήκαν στο πρόσωπο του αγίου Γρηγορίου τον υπερασπιστή της ορθόδοξης μυστικής και ασκητικής θεολογίας. Η αντιπαράθεση Γρηγορίου και Βαρλαάμ, με την επέκταση που είχε λάβει σε ευρύτερους κύκλους έληξε με τη δικαίωση του αγίου Γρηγορίου στη Σύνοδο των Βλαχερνών το 1351. 

Στο μεταξύ, το 1347 ο Παλαμάς εκλέχτηκε σε αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Λόγω αντιδράσεων από τους Ζηλωτές –μέλη κινήματος, κυρίως πολιτικών κριτηρίων που ενεπλάκησαν στην προηγηθείσα εμφύλια διαμάχη μεταξύ των δύο βασιλικών οίκων: των Παλαιολόγων και των Καντακουζηνών– δεν έγινε δεκτός στην πόλη. Μετέβη εκ νέου στο Άγιον Όρος και από εκεί, τον Οκτώβριο του 1348, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, προτραπείς από τον σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Δουσάν, για να διεκπεραιώσει μεσολαβητική αποστολή. Και ενώ επρόκειτο στη συνέχεια να έλθει στη Θεσσαλονίκη, επειδή οι αντιδράσεις των Ζηλωτών δεν είχαν κοπάσει, αποστέλλεται προσωρινά, με συνοδική απόφαση, στη Λήμνο, η οποία δεν είχε ποιμένα. Στην αρχή του καρποφόρου εκεί ποιμαντικού του έργου, σε μία πολίχνη του νησιού εκδηλώθηκε λοιμική θανατηφόρα ασθένεια, όχι βέβαια σαν εκείνη τη γενικευμένη και παγκόσμια πού είχε γίνει νωρίτερα (δηλαδή τη φοβερή πανώλη που σάρωσε στη δεκαετία του 1340 από την Ασία μέχρι την Ευρώπη και η οποία σε διάφορα κύματα επαναλήφθηκε στη συνέχεια), αλλά μερική και περιορισμένη. Προσκάλεσαν λοιπόν οι πάσχοντες σε βοήθεια τον ποιμένα, ο οποίος ζούσε σε άλλη πολίχνη του νησιού, και εκείνος πήγε αμέσως χωρίς να αναβάλει καθόλου ούτε να αρνηθεί. Από τους θεράποντες γιατρούς πολλοί δεν τόλμησαν να τον ακολουθήσουν από τον φόβο της μεταδοτικής νόσου, άλλοι πάλι, πήγαν μαζί του, γιατί τον εμπιστεύονταν, και ενώ προσβλήθηκαν λίγο από τον μολυσμένο αέρα και τη λοίμωξη, όταν αργά το απόγευμα είχαν φθάσει έξω από την πολίχνη, ωστόσο την επομένη ήταν απολύτως υγιείς και έτσι μπόρεσαν έξω από τα τείχη, μαζί με τον άγιο, και τους κατοίκους της πολίχνης αναπέμψουν δέηση. Αποτέλεσμα ήταν να υποχωρήσει η λοιμώδης νόσος και να σταματήσουν οι θάνατοι.

Ο άγιος Φιλόθεος Κόκκινος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, περιγράφει το περιστατικό με τον ακόλουθο τρόπο, στο Εγκώμιο-Βιογραφία που συνέταξε για τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά.

... Καὶ πάλιν πλοῡς, καὶ πάλιν ἀποδημίαι καὶ θάλαττα, τὸν τῆς μεγάλης πόλεως Ὰρχιερέα τῇ τοῡ Ἡφαίστου μητρί παραπέμποντα νήσῳ‧ καὶ τὴν τῆς μεγάλης εὐδαιμονίας τῇ πένητι καὶ ἀνωνύμῳ διδόντα. 

Ἐπιβὰς τοιγαροῡν ὁ μέγας τῆς Λήμνου ψήφῳ τῆς κοινῆς Ἐκκλησίας, τί χρὴ καὶ λέγειν, ὅσην ἑαυτῷ συνεισήνεγκε τῶν ἀγαθῶν τὴν φορὰν ἐκείνῃ, καὶ λόγοις καὶ ἔργοις καὶ τελεταῖς ἱεραῖς καὶ διδασκαλίαις ὁσημέραι τὸν λαὸν καταρτίζων, καὶ τὸ παχὺ καὶ βάρβαρον παιδαγωγῶν ἦθος ἐκεῖνο καὶ τὰς κεχερσωμένας καρδίας ἐξημερῶν καὶ γονίμους τινὰς καὶ καρποφόρους ἀποδεικνύς, ὡς καὶ τὴν ᾀδομένην παροιμίαν καλῶς ἀντεστράφθαι τότε τοῖς ἐγχωρίοις, οὐ τῶν Λημνίων κακῶν κατ᾽ ἐκείνην, ἀλλὰ τῶν Λημνίων ἀγαθῶν, μᾶλλον δι᾽ αὐτοῦ πειρωμένοις:

Ἐνταῦθα διατρίβοντος τοῦ μεγάλου, λοιμώδης φθορὰ καὶ θάνατος ἐπιτίθεται τῶν πολιχνίων ἑνί· οὐκ ἐκείνην φημὶ τὴν κοινὴν καὶ παγκόσμιον πρὸ βραχέος γεγενημένη, ἀλλὰ πολλοστὴν καὶ μερικὴν μετ᾽ ἐκείνην. 

Προσκαλοῦνται τοιγαροῦν οἱ πάσχοντες εἰς ἐπίσκεψιν καὶ βοήθειαν τὸν ποιμένα ἐν ἑτέρᾳ που διάγοντα πολίχνῃ τῆς νήσου καὶ ὃς αὐτίκα παρῆν, μηδέν τι τὸ παράπαν ὑπερτιθέμενος μηδ᾽ ἀναδυείς· τῶν θεραπευτῶν τῶν μὲν μηδ᾽ ἀκολουθῆσαι τεθαρρηκότων δέει τῆς νόσου, τῶν δ᾽ ἑπομένων πίστει τῇ πρὸς τὸν μέγαν, βληθέντων μέν τι μικρὸν ὑπὸ τοῦ διεφθορότος ἀέρος ἐκείνου τε καὶ τῆς λύμης καὶ πρὸ τοῦ ἄστεος ἐπιβῆναι δείλης ὀψίας, εἰς δὲ τὴν ἐπιοῦσαν ἐρρωμένων τῷ μακαρίῳ καὶ σὺν ἐκείνῳ τὰς ἔξω τειχῶν ποιουμένων εὐχὰς καὶ δεήσεις σὺν παντὶ γε τῷ πλήθει. Ἀλλ᾽ ὁ μέγας, καὶ τοιοῦτον ὃν τὸ δεινὸν καὶ τοσοῦτον, ταῖς πρὸς Θεὸν εὐχαῖς καὶ δεήσεσι, ταῖς τε κοιναῖς καὶ ταῖς ἰδίᾳ καὶ καθ᾽ ἑαυτόν, ἵστησιν ἐκεῖνο τῆς φορᾶς καὶ τοῦ πρόσω καὶ διαλύει τὴν νόσον καὶ τὸν θάνατον καταπαύει, τοῦ Θεοῦ δοξάζοντος ἐκεῖνον κἂν τούτῳ, τοῦ τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτὸν ποιοῦντος, κατὰ τὸν θεῖον φάναι Δαβίδ, καὶ τῆς δεήσεως αὐτῶν εἰσακούοντος (Φιλόθεος Κόκκινος, Λόγος ἐγκωμιαστικός εἰς τόν ἐν ἁγίοις πατέρα ἡμῶν Γρηγόριον ἀρχιεπίσκοπον Θεσσαλονίκης, εκδότης: Δημ. Τσάμης, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 522)